تحلیل روانی یا روانکاوی یکی از مکتب‌های اصلی در زمینه روان‌شناسی است که توسط سیگموند فروید، یک روان‌شناس و نئوروزی راه‌گذاری شد. این مکتب در دهه ۱۸۹۰ تا ۱۹۳۹ میلادی توسعه یافت و هنوز هم تأثیرگذاری قابل توجهی در زمینه روان‌شناسی دارد. تحلیل روانی بر اساس ایده‌ها و تئوری‌های فروید و همچنین توسعه‌های بعدی تحت عنوان روانکاوی، به بررسی ناخودآگاه، روابط انسانی، و نحوه تأثیرات جهان داخلی بر رفتار و تجربیات انسانی می‌پردازد.

مفاهیم اصلی تحلیل روانی شامل موارد زیر هستند:

1. ناخودآگاه: فروید باور داشت که بخشی از ذهن انسان به عنوان ناخودآگاه شناخته می‌شود و در این بخش از ذهن، افکار و احساساتی که به طور آگاهانه قابل دسترس نیستند، ذخیره می‌شوند. او اعتقاد داشت که ناخودآگاه تأثیر بسزایی بر رفتار و تجربیات انسان دارد.
2. جنسیت: فروید به بررسی نقش جنسیت و جنسیتی در رفتار و تجربیات انسان‌ها پرداخت. او نظریه‌هایی درباره فازهای جنسیتی کودکی، جنسیت در روابط بین فردی، و تأثیرات جنسیت بر شخصیت ارائه داد.
3. سازمان شخصیت: فروید به عنوان سازمان شخصیت، سه عنصر اصلی شناخته شده را معرفی کرد: آید (Id) که نمایانگر ناخودآگاه و نیازهای بنیادین است، اگو (Ego) که واسطه بین آید و واقعیت بیرونی است، و سوپراگو (Superego) که نمایانگر اصول و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی است.
4. روابط انسانی: تحلیل روانی به مطالعه روابط انسانی و نقش آنها در تشکیل شخصیت انسانی توجه ویژه‌ای داد. مفاهیمی چون ترانسفرانس و تعلق‌های انفعالی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
5. رؤیای تفسیری: تحلیل روانی از روش تحلیل رؤیاها برای دستیابی به درک عمیق‌تر از ناخودآگاه استفاده می‌کند. فروید معتقد بود که رؤیاها حاوی پیام‌های مهمی برای فهم ناخودآگاه انسان‌ها هستند.

تحلیل روانی یا روانکاوی به عنوان یک الگوی مفهومی و درمانی در روان‌شناسی باعث تأثیرگذاری بسیاری در حوزه‌های مختلف از جمله روان‌درمانی شده و هنوز هم به عنوان یک دیدگاه مهم در روان‌شناسی مدرن تلقی می‌شود.